کیفیت خواندن نماز شب

نماز شب 11 رکعت است

 که ابتدا 8 رکعت نماز به صورت نماز دو رکعتی مانند نماز صبح ولی به نیت نماز شب خوانده می‌شود.

بعد دو رکعت به نیت نماز شفع‌،

 سپس یک رکعت نماز به نیت وتر خوانده می‌شود.

کیفیت نماز های دو رکعتی

 نیت: دو رکعت نماز شب می خوانم قربه الی الله

در رکعت اول: یک بار سوره حمد+یک بار سوره قل هو الله احد+رکوع + سجده

در رکعت دوم: یک بار سوره حمد+یک بار سوره قل هو الله احد+قنوت +رکوع + سجده + تشهد + سلام

نماز فوق راچهار بار با همان نیت بخوانید که جمعا هشت رکعت می شود

کیفت نماز شفع

نیت:دو رکعت نماز شفع می خوانم قربه الی الله

در رکعت اول:یک بار سوره حمد + یک بار سوره قل هو الله + یک بار سوره قل اعوذ برب الناس+ رکوع + سجده

در رکعت دوم:یک بار سوره حمد + یک بار سوره قل هو الله + یک بار سوره قل اعوذ برب الفلق + قنوت + رکوع + سجده + تشهد +سلام

کیفت نماز وتر

نیت: یک رکعت نماز وتر می خوانم قربه الی الله

در رکعت اول:یک بار سوره حمد + سه بار سوره قل هو الله + یک بار سوره قل اعوذ برب الفلق+ یک بار سوره قل اعوذ برب الناس

در قنوت:خواندن کامل قنوت در حالی که دست ها به حالت قنوت است در حق چهل مؤمن دعا می‌کند مثلاً می‌گوید اللهم اغفر لفلان (خدایا بخشش فلانی را) به جای گفتن "فلان‌" نام شخصی که می‌خواهد برایش دعا کند را می‌گویدیا به صورت کلی 40 بار می گویی اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات‌ (خدایا ببخش مردان مومن و زنان مومن را)

سپسهفتاد مرتبه می‌گوییم‌: استغفر الله ربی و اتوب الیه ( آمرش می طلبم از خدایی که پرودگارم است و بسویش باز می گردم)

بعد هفت مرتبه می‌گوییم‌: هذا مقام العائذ بک من النار(این است مقام کسی که از آتش قیامت به تو پناه می برم)

سپس سیصد مرتبه می‌گوییم‌:العفو(ببخش)

و بعد از آن می‌گوییم‌:رب‌ّ اغفرلی و ارحمنی و تب علی‌ّ انک انت التواب الغفور الرحیم‌ (پروردگارا ببخش و به من رحم کن و توبه من را بپذیر،به راستی که تو،بخشنده و مهربانی)

بعد به رکوع و سپس به سجده رفته و تشهد و سلام می‌دهیم

البته دعاها و ذکرهای مستحبی فراوانی در میان اذکار نماز شب و رکعات آن وجود دارد که مستحب است‌.(برای آگاهی بیشتر ر.ک‌: مفاتیح الجنان‌، مرحوم شیخ عباس قمی‌، ص 217 ـ 244، حاشیه مفاتیح‌، انتشارات مطبوعات دینی‌، قم‌.)

ساده ترین روش خواندن نماز شب

نکته روان شناختی
نمازشب نیاز به تمرین و شناخت دارد. بنابراین من که صفر کیلو مترم شاید اوائل بلند شوم و لحظاتی در سجاده بنشینم کفایت کند یعنی همین که سحر را درک کنم و با خدا خلوتی داشته باشم. بعد از آن مدتی بر سه رکعتآخر تمرکز کنم و به تدریج زیادتر کنم
امیرالمومنین فرمودند: بهترین عمل عملی است که کم ولی مداوم باشد. چون بالاخره همین استمرار سبب رشد و زیادی هم می شود.

پس از وضو آماده ی نماز میشوید نیت چیزی جز همان قصد شما که برای رضای خدا برخواسته اید و میخواهید نماز شب بخوانید ، نیست . حد اقل نماز شب این است که دو رکعت نماز به نام «شفع» مانند نماز صبح بخوانی و پس از آن یک رکعت نماز به نام « وتر» میخوانید .در این نماز یک رکعتی پس از حمد و سوره قنوت می گیرید و در قنوت هر چه دوست دارید از خدا می خواهید(حتی به زبان فارسی می توانید دعا کنید) اما بهتر است هفتاد مرتبه استغفرالله ربی و اتوب الیه بگویید ، _البته در نمازهاي مستحبي مثل نماز شب می توان سوره وقنوت را هم نخواند_پس از رکوع و دوسجده تشهد خوانده و سلام میدهید .

احکام نماز شب

1 ) نماز شب مجموعاً يازده ركعت مي‌باشد كه ده ركعت آن هر دو ركعت به يك سلام خوانده مي‌شود و يك ركعت به يك سلام. هشت ركعت از يازده ركعت را بايد به نيّت نماز شب و سپس دو ركعت ديگر به نيّت نماز شَفع و آنگاه يك ركعت نماز وَتر، كه با فضيلت ترين نماز شب، نماز وَتر و شَفع است و دو ركعت شَفع برتر از وَتر است.

 2) نافله صبح پيش از نماز صبح خوانده مي‌‏شود. و وقت آن بعد از گذشتن از نصف شب، به مقدار خواندن يازده ركعت نماز شب است. ولى احتياط آن است كه قبل از فجر اول نخوانند، مگر آن كه بعد از نافله شب بلافاصله بخوانند، كه‏ در اين صورت مانعى ندارد. (توضیح المسائل مراجع م 772)
3) براي نماز شب مي‌توان به نماز شَفْع و وَتر اكتفا كرد، بلكه هنگام تنگي وقت مي‌توان تنها به نماز وتر اكتفا نمود.
4) وقت نماز شب از نيمه شب شرعی تا فجر صادق است. و هنگام سحر از ساير مواقع بهتر (پُر فضيلتتر) است و تمامي ثلث آخر شب سحر محسوب مي‌شود. و افضل از آن خواندن نماز شب نزديكي‌هاي سحر خوانده شود.
5) جايز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتي در حال اختيار. ولي اگر مي‌خواهد نشسته بخواند بهتر آن است كه هر دو ركعت نشسته را يك ركعت ايستاده حساب كند. بنابراين بايد هشت بار دو ركعت نشسته و هر دو ركعت به يك سلام كه جمعاً شانزده ركعت مي‌شود به نيت نماز شب بخواند و دو بار نماز دو ركعتی هر دو ركعت به يك سلام به نيت نماز شفع و دو بار يك ركعت هر يك ركعت به يك سلام به نيت نماز وتر، ولي در حال اضطرار و مريض همان يازده ركعت كفايت مي‌كند.
6) مسافر و كسى كه براى او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند، مى ‏تواند آن را در اول شب بجا آورد.
7) جواني كه مي‌ترسد خواب بماند و نماز شب از او فوت شود مي‌تواند نماز شب را پيش از نيمه شب شرعی بخواند.
8) كساني كه براي خواندن نماز شب بعد از نيمه شب عذري دارند مانند پير مردان و يا كسي كه از سرد شدن هوا مي‌ترسد و يا از جنب شدن در خواب مي‌ترسد ... مي‌توانند نماز شب را قبل از نيمه شب شرعی بخوانند.
9) خواندن سوره در ركعت هاي نماز شب لازم نيست و مي‌تواند فقط به خواندن سوره حمد اكتفا كند. (گرچه با سوره فضيلت بیشترى دارد) هم چنين قنوت در ركعت هاي دوم مستحب است و مي‌تواند بدون قنوت بخواند.
10) نماز وَتر يك ركعت است و مي‌شود آن را بدون قنوت به جا آورد.
11) لازم نيست همه يازده ركعت را در يك مجلس بخواند، بلكه مي‌تواند در دو سه نوبت بخواند، بلكه تفريق افضل است، همان طور كه رسول خدا تهجد مي‌كرد.
12) مستحب است كه نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده‌اش كسي مي‌خواهد براي به نماز شب برخيزد بيدار شود. بديهي است كه استحباب بلند خواندن نماز شب در جايي است كه امن از ريا و سُمعه باشد و اگر خداي ناخواسته خوف ريا و سُمعه در بلند خواندن باشد بايد آهسته بخواند.
13) بعد از فراغ از نماز شفع خواندن دعاى «الهى تعرض لك فى هذا الليل المتعرضون ...» مستحب است كه در مفاتيح در اعمال شب نيمه شعبان آمده است.
14) مستحب است كه انسان در قنوت آن از خوف خدا گريه كند و اگر گريه‏اش نيايد تباكى كند؛ يعنى انسان حالت گريه را به خود بگيرد.
15) مستحب است در قنوت نماز (وتر) براى چهل تن، از مؤمنان چنين دعا (كه كسى كه براى چهل مؤمن دعا كند دعايش مستجاب مى‏شود) كند: (اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِفُلاٰن) و به جاى كلمهٴ (فلان) مؤمنى را نام ببرد. و مستحب است، در قنوت، هفتاد بار استغفار كند، در حالى كه دست چپ خود را بلند نموده و با دست راست، استغفار را مى شمارد: (اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّي وَ أتوبُ إلَيْهِ) گرچه صد بار بهتر است. همچنين مستحب است، هفت بار بگويد: (هٰذٰا مَقٰامُ العٰائِذِ بِكَ مِنَ النٰارِ) و سيصد بار بگو: (اَلْعَفْو) و اگر كلمات (اَلْعَفْو) را به يكديگر متصل كند بهتر است، و آخر كلمه را به فتحه بخواند: (اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ ...).
16) مي‌توانيد در قنوت نماز وَتْر با استفاده از تسبيح يا (با انگشت دست راستتان) چهل مؤمن را به اينگونه دعا كنيد: مثلاً ( اللّهمَّ اغْفِرْ لِرُوح الله الخمينى و ...).
17) در نماز مستحب، شك ميان ركعت اول و دوم، نماز را باطل ‏نمي‌‏كند و نمازگزار مي‌‏تواند تصميم بر هر كدام بگذارد.
18) انجام كم و زيادهاى اشتباهى در نماز مستحب، سجده سهو ندارد.
19) می‌توان نماز شب را کوتاهتر و خلاصه‌ تر نيز خواند به اين صورت: دو رکعت به نيت شَفع و يك ركعت به نيت نماز وَتر يا اينكه فقط به يك ركعت نماز وتر اكتفا كرد.
20) براى نمازهاى واجب، بهتر است انسان به مسجد برود ولى در باره ‏نوافل، چنين دستورى نيست. (اين ساده‏گيريها براى تشويق افراد به اين عبادت‏هاى سازنده‏ است. حتى اگر نماز مستحب را كسى در وقتش نتوانست‏ بخواند، قضاى‏ آنرا مى‏تواند انجام دهد،كه در اين صورت، طبق حديث، خداوند به فرشتگان مباهات كرده و مي‌‏فرمايد: به بنده‏ام بنگريد! چيزى را كه بر او واجب نكرده‏ام، قضا مى‏كند! (و در حديث ديگرى افزوده شده كه: شما را شاهد مى‏ گيرم كه او را آمرزيدم).
21) در روايت صحيح از عبدالرحمن بن ابى نجران از آن حضرت عليه السلام نقل شده كه مى‌گويد: «درباره نماز شب هنگام در سفر، ميان كجاوه پرسيدم، فرمود: هرگاه روبه قبله نبودى به سوى قبله برگرد، سپس تكبير بگو و نماز بخوان به هر جا كه شترت تو را برد مانعى ندارد». در روايت صحيح از معاوية بن عمار از آن حضرت نقل شده است كه فرمود: «باكى نيست كه در سفر انسان نماز را در حال رفتن بخواند و اشكالى ندارد اگر نماز شبش را كه از او فوت شده، روز در حال رفتن رو به قبله كند و همان طور كه راه مى‌رود قضايش را بخواند. و هرگاه خواست ركوع برود، رو به قبله كند و ركوع و سجود را انجام دهد سپس راه برود.
22) قضاي نماز شب را نيز فضيلت بسيار است، چنانكه از امام صادق (ع) روايت است كه شخصي به آن حضرت عرض كرد: فدايت شوم چه بسا اتّفاق مي‌افتد كه يك، دو، يا سه ماه نماز شب از من فوت مي‌شود و من آن را به روز قضا مي‌كنم. آيا اين كار جايز است؟ فرمودند: به خدا قسم اين كار مايه روشني چشم تو است. و آن جمله را سه بار تكرار كرد. رسول خدا (ص) فرمودند: خداي تعالي به بنده‌اي كه قضاي نماز شب را بجاي مي‌آورد مباهات مي‌كند و مي‌فرمايد: اي فرشتگان، اين بنده چيزي را كه به او واجب نكرده‌ام قضا مي‌كند. گواه باشيد كه من او را آمرزيدم. در روايت صحيح از حماد بن عثمان از امام كاظم (ع) نقل شده است كه درباره مردى كه نماز نافله مى‌خواند در حالى كه روى مركبش بين شهرها حركت مى‌كند، سؤ ال شد. فرمود: اشكالى ندارد). در روايت صحيح از عبدالرحمن بن حجاج از آن حضرت نقل است كه مى‌گويد: «درباره نماز نافله در وطن، بر پشت مركب پرسيدم؛ هرگاه پگاه از كوفه خارج شدم و يا در شهر كوفه شتابان در پى كار بودم (چه كنم؟) فرمود: اگر شتابزده بودى و نتوانستى از مركب پياده شوى و مى‌ترسى كه اگر سواره نماز را نخوانى فوت شود، سواره بخوان، اگر نه نماز خواندنت روى زمين نزد من پسنديده‌تر است». در روايت صحيح از عبدالرحمن بن ابى عبداللّه به نقل از امام صادق عليه السلام آمده است كه مى‌فرمايد: «روى مركب كسى حق ندارد نماز واجب را بخواند مگر مريض كه مى‌بايد رو به قبله باشد و به قرائت (فاتحة الكتاب) اكتفا كند و در نماز واجب بر هر چه ممكن باشد صورتش را بنهد و در نماز نافله اشاره مخصوصى بكند». در روايت صحيح از جميل به دراج از آن حضرت نقل شده كه مى‌گويد: شنيدم كه مى‌فرمود: «رسول خدا صلى اللّه عليه و اله نماز واجب را در يك روز گل آلود و بارانى در كجاوه خواند». 23) اگر مشغول نماز شب بود و صبح طلوع کرد، اگر چهار رکعت از نماز شب را خوانده است و بعد صبح شد، بقيه نماز شب را به طور مخفف و بدون مستحباب مي‌خواند و اگر هنوز چهار رکعت از نماز شب نخوانده بعد صبح شد، همان دو رکعتی را که شروع کرده تمام مي‌کند و پس از آن دو رکعت نافله صبح را مي‌خواند و سپس دو رکعت نماز صبح واجب را مي‌خواند و پس از آن، باقيمانده نماز شب را قضا مي‌کند. اگر اصلا به نماز شب شروع نکرده و بعد صبح طلوع کرده باشد دو رکعت نماز نافله صبح را اول مي‌خواند و پس از آن نماز صبح را و پس از آن قضای نماز شب را بجا مي‌آورد. تذکر: اگر نماز شب را در بين الطلوعين (يعنی بعد از اذان صبح و پيش طلوع آفتاب) مي‌خواند، بهتر است که نيت ادا يا قضا نکند، بلکه به نيت (ما فی الذمه) بخواند. توضيح اينکه: (ما فی الذمه) به آن معنی است که نيت کند نماز شب مي‌خوانم (قربه الی الله) خواه ادا باشد خواه قضا، هر چه خدا و رسولش فرموده‌اند.
24) در مواردى كه تقديم نماز شب جايز است سزاوار است كه نيّت اداء نكند بلكه به نيّت (تعجيل) و جلو انداختن بخواند.
25) شخصي به امام صادق (ع) عرض كرد: فدايت شوم؛ من گاهى به خواندن نماز شب موفّق نمى‌شوم، آيا اجازه مى‌فرمائيد پس از خواندن نماز صبح پيش از آنكه آفتاب طلوع كند قضاى نماز شب را بخوانم؟ فرمود: آرى؛ امّا اهل خانه‌ات را از اين كار با خبر مكن زيرا آنان هم از تو ياد مى‌گيرند و اين كار را سنّت قرار مى‌دهند.
26) قضاى نماز شب را بر تقديم آن يعنى پيش از نيمه شب خواندن رجحان دارد. بنابر اين اگر مى‌داند كه قضاى نماز شب از او فوت نخواهد شد قضا اولويت دارد.
27) اگر وقت براى اداى نماز شب تنگ نباشد ولى انسان مى‌خواهد نماز وَتر را بخواند بايد آن را (رجائا) بخواند.
28) نماز وتر يك ركعت است، و كافى است در قنوت سه بار تسبيح گفتن.
29) مستحب است سوره‏هاى بزرگ، در ركعت اول و سوره‏هاى كوتاه را در ركعت دوم بخواند و در نماز (شفع) و (وتر) سوره‏هاى فلق، ناس و توحيد، قرائت كند و يا اينكه، در همهٴ آنها سورهٴ (قل هوالله احد) بخواند.
30) در نماز شَفع و وَتر بهتر است بعد از حمد سوره توحيد را بخواند تا ثواب يك ختم قرآن را ببرد.

وقت نماز شب

 1) وقت خواندن نماز شب، بعد از نصفه شب (ساعت 12 نيمه شب) تا طلوع صبح صادق و هر چه به سحر نزديك اذان صبح (نماز صبح) نزديكتر باشد، بهتر است.

2) (افضل) بهتر است كه نماز شب به هنگام سحر خوانده شود و هنگام سحر و شب از ديدگاه شرع عبارت است از يك سوم آخر شب و هر قدر به صبح نزديكتر باشد بهتر است و فوايد آن بيشتر خواهد بود.

3) وقت نماز شب؛ نماز شب را در هر موقع شب می توان خواند، ولي بهتر است که در نزديکی اذان صبح خوانده شود. وقت نماز شب از نيمه شب تا فجر صادق است و هنگام سحر از ساير مواقع بهتر است

فضایل نماز شب

  نماز شب از فضایل بسیارى برخوردار است و در روایات بدان تأکید فراوان شده است.
امام صادق (ع) فرمود: «شرف المؤمن صلاته باللیل و عز المؤمن کفّه عن اعراض الناس؛ شرافت مؤمن در گرو نماز شب است و عزت او در گرو خوددارى از ریختن آبروى دیگران است».
پیامبر (ص) فرمود:«همواره جبرئیل به نماز شب سفارش مى‏کرد تا گمان کردم که بهترین امت من هرگز نخواهند خوابید و شب زنده دار خواهند بود».
از وصایا و سفارش‏هاى پیامبر (ص) به على (ع) که همواره تکرار مى‏کرد، سفارش به خواندن نماز شب بود. على (ع) فرمود: «به ما اهل بیت دستور داده شده که به مردم طعام بدهیم و در گرفتارى‏ها مردم را یارى کنیم و هنگامى که مردم خوابیده‏اند، به نماز شب بایستیم».
امام صادق (ع) فرمود: «هر کس نماز شب نخواند، مغبون خواهد بود».
پیامبر (ص) فرمود: «هنگامى که در نیمه شب انسان با خداى خود خلوت مى‏کند و مناجات مى‏نماید، خداوند دل او را نورانى مى‏کند و به ملائکه‏ها مى‏گوید: ببینید چگونه بنده من در نیمه شب با من خلوت کرده است؟ شما شاهد باشید او را آمرزیدم».
مردى خدمت امیرالمؤمنین (ع) آمد و گفت: من از نماز شب محروم شده‏ام. حضرت فرمود: گناهان توت پروردگار بر نماز شب  مانع شده و توفیق را از تو سلب کرده است.
در روایات فوائدى از قبیل: پاک شدن گناهان، سلامتى بدن، وسعت رزق و رضایت آمده است.

فواید نماز شب

1) باعث خشنودي خدا و دوستي ملائكه است.
2) باعث مباهات خداوند بر فرشتگان است.
3) باعث درخشش براي اهل آسمان همانند ستارگان است.
4) باعث روشني دل است.
5) باعث استجابت سريع دعا است.
6) باعث پزيرش توبه و پاك شدن از گناهان از جانب حضرت حق است.
7) باعث كفاره گناهان است. است.
8) باعث زيبايي صورت و شادابي چهره و نوراني شدن آن در طول روز است.
9) باعث سلامتي و تندرستي و رفع انواع بيماريهاي جسمي و روحي است.
10) باعث از بين رفتن غم و اندوه و تقويت نور چشم است.
11) باعث تمسك يافتن به اخلاق انبياء و اولياي خداوند است.
12) باعث انجام دادن سنّت پيامبران و صالحان است.
13) باعث تابش نور خدا به او مي‌شود. به او مي‌شود.
14) باعث مهر و محبت و محبوب القلوب شدن بين مردم است.
15) باعث افزايش عمر است.
16) باعث جلب رزق و روزي فراوان و ادعاي قرض است.
17) باعث نوعي صدقه است.
18) باعث نوشته شدن چهار ثواب بزرگ براي خود است.
19) خداوند نه صف از ملائكه پشت سر نمازگزار قرار مي‌دهد.
20) كليد رفتن به بهشت و جواز عبور از پل صراط است.
21) زينت آخرت و نور مؤمن در آخرت است.
22) نماز شب همچون سايباني در روز قيامت است بر سرش. سرش.
23) نماز شب لباس بدن نمازگزار است در روز قيامت درحاليكه همه عريانند.
24) نماز شب در روز قيامت همچون نوري در برابرش است و چشم نمازگزار نماز شب در روز قيامت شادمان است.
25) نماز شب ميان شخص نمازگزار و آتش جهنم همچون حائلي فاصله مي‌گذارد.
26) ميزان اعمال خوب نمازگزار در روز قيامت سنگين است. است. است.
27) نماز شب همچون تاجي در روز قيامت است بر سرش.
28) چراغي است براي تاريكي قبر و برطرف كننده وحشت تاريكي قبر است.
29) نماز شب همچون مشعلي نوراني است در تاريكي قبر.
30) نماز شب، نمازگزار را از عذاب قبر ايمن مي‌كند و برات آزادي از آتش جهنم است.

پرسش و پاسخ نماز شب

با اينكه آيات متعددى در اهميت نافله شب در قرآن كريم آمده است  اما جهت توضيحاتي اختصار به دو آيه اكتفا مى كنیم .


آيه اول :
و من الليل فتهجد به نافلة لك عسى ان يبعثك ربك مقاما محمودا (سوره اسرى آيه 79)
آيه دوم : ان ربك يعلم انك تقوم ادنى من ثلثى الليل و نصفه و ثلثه و طائفة من الذين معك و الله يقدر الليل و النهار… (سوره مزمل آيه 20)

در آيه اول خداوند ((مقام محمود)) كه تفسير به مقام شفاعت شده محصول نافله شب پيامبر مى شمارد و آينده اى اين چنين با ارزش ‍ را براى نافله شب بيان مى كند. مى فرمايد: مقدارى از شب را به بيدارى بگذران در حالى كه به نافله پرداخته اى اميد است پروردگارت به تو مقام محمود عنايت كند.

در آيه دوم : نافله شب را بر پيامبر صلى الله عليه و آله واجب مى كند مى فرمايد: يا ايها المزمل قم الليل الا قليلا. اى گليم به خود پيچيده ! شب را به پاخيز مگر مقدار كمى .
قطب راوندى در فقه القرآن معتقد است كه اين آيه وجوب نماز شب را بر پيامبر مسلم مى كند. كه امام صادق عليه السلام به اين وجوب تصريح دارد عمار ساباطى گفت ما در منى خدمت امام صادق عليه السلام نشسته بوديم يك نفر از حاضران پرسيد شما درباره نافله چه مى فرماييد؟ فرمود: واجب است (از شنيدن اين جواب هم ما و هم سوال كننده تعجب كرديم ) امام كه متوجه وحشت و تعجب ما بود فرمود منظورم نماز شب است كه بر پيامبر صلى الله عليه و آله واجب است خداوند در اين آيه مى فرمايد:
و من الليل فتهجد به نافلة لك
بعضى از علما مى گويند از باب تائسى به پيامبر صلى الله عليه و آله بر مومنين نيز واجب بوده ولى آيه سوره اسرى ((نافله لك )) كه خطاب به شخص پيامبر مى نمايد مومنين را از حكم وجوب خارج مى كند.


بالاخره از آيات قبل مخصوصا آيه سوره مزمل استفاده مى شود كه گروهى از مومنين به شب زنده دارى اهتمام داشته اند كه مى فرمايد:
ان ربك يعلم انك تقوم ادنى من ثلثى الليل و نصفه و ثلثه و طائفه من الذين معك .
پروردگارت مى داند تو و گروهى از كسانى كه با تو هستند نزديك دو ثلث از شب يا نصف و يا ثلث شب را به پا مى خيزند.


گرچه ما از جهت تشويق ، پيوسته رفتار و كردار پاك مردان صدر اسلام را به عنوان الگو ياد مى كنيم ، اما بالاخره در اين ميان ما خود چه كرده ايم و چه بايد بكنيم .
نماز شب بسيار با اهميت و كارساز است ، غفلت از آن همراه با يك محروميت غير قابل جبران خواهد بود: غوغاى زندگى روزانه از جهات مختلف انسان را به خود جلب مى كند و فكر آدمى را به واديهاى گوناگون مى كشاند كه جمعيت خاطر حضور قلب كامل در آن بسيار مشكل است اما در دل شب به هنگام سحر و فرو نشستن غوغاى زندگى مادى و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقدارى خواب ، حالت توجه و نشاط خاصى به انسان دست مى دهد كه بى نظير است .
آرى در اين محيط آرام دور از هرگونه ريا و تظاهر و خودنمايى تواءم با حضور قلب حالت توجهى به انسان دست مى دهد كه فوق العاده روح پرور و تكامل آفرين است .
به همين دليل دوستان خدا هميشه از عبادتهاى آخر شب براى تصفيه روح و حيات قلب و تقويت اراده و تكميل اخلاص نيرو مى گرفته اند در آغاز اسلام نيز پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با استفاده از همين برنامه روحانى مسلمانان را پرورش داد و شخصيت آنها را آنقدر بالا برد كه گويى آن انسان سابق نيستند، از آنها انسان تازه اى آفريد. مصمم ، شجاع ، با ايمان ، پاك ، با اخلاص و شايد مقام محمود كه در آيات قبلى به عنوان نتيجه نافله شب آمده است اشاره به همين حقيقت باشد اين عبادت تاءثير فوق العاده اى در صفاى روح و تهذيب نفس و تربيت معنوى انسان و پاكى قلب و بيدارى دل و تقويت ايمان و اراده و تحكيم پايه هاى تقوى در دل و جان دارد كه حتى با يك مرتبه آزمايش انسان آثار آن را به روشنى در خود احساس مى كند.(بحارالانوار ج 87 ص 152.)



با اينكه نماز شب از نمازهاى مستحبى است ولى كرارا در قرآن مجيد به آن اشاره شده ، اين نشانه اهميت فوق العاده آن است تا اينجا كه قرآن آن را وسيله وصول به مقام محمود و مايه روشنى چشم شمرده است . در روايات اسلامى نيز فوق العاده روى اين نوع راز و نياز شبانه و بيدارى در سحر گاهان تكيه شده است .

نماز شب در قرآن

با اينكه آيات متعددى در اهميت نافله شب در قرآن كريم آمده است  اما جهت توضيحاتي اختصار به دو آيه اكتفا مى كنیم .


آيه اول :
و من الليل فتهجد به نافلة لك عسى ان يبعثك ربك مقاما محمودا (سوره اسرى آيه 79)
آيه دوم : ان ربك يعلم انك تقوم ادنى من ثلثى الليل و نصفه و ثلثه و طائفة من الذين معك و الله يقدر الليل و النهار… (سوره مزمل آيه 20)

در آيه اول خداوند ((مقام محمود)) كه تفسير به مقام شفاعت شده محصول نافله شب پيامبر مى شمارد و آينده اى اين چنين با ارزش ‍ را براى نافله شب بيان مى كند. مى فرمايد: مقدارى از شب را به بيدارى بگذران در حالى كه به نافله پرداخته اى اميد است پروردگارت به تو مقام محمود عنايت كند.

در آيه دوم : نافله شب را بر پيامبر صلى الله عليه و آله واجب مى كند مى فرمايد: يا ايها المزمل قم الليل الا قليلا. اى گليم به خود پيچيده ! شب را به پاخيز مگر مقدار كمى .
قطب راوندى در فقه القرآن معتقد است كه اين آيه وجوب نماز شب را بر پيامبر مسلم مى كند. كه امام صادق عليه السلام به اين وجوب تصريح دارد عمار ساباطى گفت ما در منى خدمت امام صادق عليه السلام نشسته بوديم يك نفر از حاضران پرسيد شما درباره نافله چه مى فرماييد؟ فرمود: واجب است (از شنيدن اين جواب هم ما و هم سوال كننده تعجب كرديم ) امام كه متوجه وحشت و تعجب ما بود فرمود منظورم نماز شب است كه بر پيامبر صلى الله عليه و آله واجب است خداوند در اين آيه مى فرمايد:
و من الليل فتهجد به نافلة لك
بعضى از علما مى گويند از باب تائسى به پيامبر صلى الله عليه و آله بر مومنين نيز واجب بوده ولى آيه سوره اسرى ((نافله لك )) كه خطاب به شخص پيامبر مى نمايد مومنين را از حكم وجوب خارج مى كند.


بالاخره از آيات قبل مخصوصا آيه سوره مزمل استفاده مى شود كه گروهى از مومنين به شب زنده دارى اهتمام داشته اند كه مى فرمايد:
ان ربك يعلم انك تقوم ادنى من ثلثى الليل و نصفه و ثلثه و طائفه من الذين معك .
پروردگارت مى داند تو و گروهى از كسانى كه با تو هستند نزديك دو ثلث از شب يا نصف و يا ثلث شب را به پا مى خيزند.


گرچه ما از جهت تشويق ، پيوسته رفتار و كردار پاك مردان صدر اسلام را به عنوان الگو ياد مى كنيم ، اما بالاخره در اين ميان ما خود چه كرده ايم و چه بايد بكنيم .
نماز شب بسيار با اهميت و كارساز است ، غفلت از آن همراه با يك محروميت غير قابل جبران خواهد بود: غوغاى زندگى روزانه از جهات مختلف انسان را به خود جلب مى كند و فكر آدمى را به واديهاى گوناگون مى كشاند كه جمعيت خاطر حضور قلب كامل در آن بسيار مشكل است اما در دل شب به هنگام سحر و فرو نشستن غوغاى زندگى مادى و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقدارى خواب ، حالت توجه و نشاط خاصى به انسان دست مى دهد كه بى نظير است .
آرى در اين محيط آرام دور از هرگونه ريا و تظاهر و خودنمايى تواءم با حضور قلب حالت توجهى به انسان دست مى دهد كه فوق العاده روح پرور و تكامل آفرين است .
به همين دليل دوستان خدا هميشه از عبادتهاى آخر شب براى تصفيه روح و حيات قلب و تقويت اراده و تكميل اخلاص نيرو مى گرفته اند در آغاز اسلام نيز پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با استفاده از همين برنامه روحانى مسلمانان را پرورش داد و شخصيت آنها را آنقدر بالا برد كه گويى آن انسان سابق نيستند، از آنها انسان تازه اى آفريد. مصمم ، شجاع ، با ايمان ، پاك ، با اخلاص و شايد مقام محمود كه در آيات قبلى به عنوان نتيجه نافله شب آمده است اشاره به همين حقيقت باشد اين عبادت تاءثير فوق العاده اى در صفاى روح و تهذيب نفس و تربيت معنوى انسان و پاكى قلب و بيدارى دل و تقويت ايمان و اراده و تحكيم پايه هاى تقوى در دل و جان دارد كه حتى با يك مرتبه آزمايش انسان آثار آن را به روشنى در خود احساس مى كند.(بحارالانوار ج 87 ص 152.)



با اينكه نماز شب از نمازهاى مستحبى است ولى كرارا در قرآن مجيد به آن اشاره شده ، اين نشانه اهميت فوق العاده آن است تا اينجا كه قرآن آن را وسيله وصول به مقام محمود و مايه روشنى چشم شمرده است . در روايات اسلامى نيز فوق العاده روى اين نوع راز و نياز شبانه و بيدارى در سحر گاهان تكيه شده است .

نماز شب در احادیث

صَلاةُ اللَّيْلِ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُحَسِّنُ الْخُلْقَ وَ تُطَيِّبُ الرِّيحَ وَ تَدُرُّ الرِّزْقَ وَ تَقْضِى الدَّيْنَ

وَ تَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ؛

نماز شب، انسان را خوش‏سيما، خوش‏اخلاق و خوشبو مى‏كند و روزى را زياد و قرض

را ادا مى ‏نمايد و غم و اندوه را از بين مى ‏برد و چشم را نورانى مى ‏كند.
 

امام على عليه ‏السلام :

قِيامُ اللَّيلِ مَصَحَّةُ البَدَنِ .

شب زنده‏ دارى ، مايه تن‏درستى است .

تهذيب الأحكام ، جلد2

الإمام الصادق عليه‏ السلام :

صَلاةُ اللَّيلِ تُحَسِّنُ الوَجهَ ، وتُذهِبُ الهَمَّ ، وتَجلُو البَصَرَ .

نماز شب ، روى را نكو مى‏سازد ، اندوه و غم را مى ‏بَرَد و ديده را جلا مى‏دهد .

تهذيب الأحكام ، جلد 2

پيامبر خدا صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :

علَيكُم بقيامِ الليلِ ؛ فإنّهُ دَأْبُ الصالِحِينَ قَبلَكُم ، وإنَّ قيامَ الليلِ قُربَةٌ إلى اللّه ،

ومَنهاةٌ عنِ الإثم .

بر شما باد به شب زنده دارى كه آن شيوه شايستگان پيش از شماست . و شب

زنده ‏دارى مايه تقرّب به خدا و بازداشتن از گناه است .

كنز العمّال : 21428 منتخب ميزان الحكمة : 330

امير المؤمنين عليٌّ عليه ‏السلام :

قيامُ الليلِ مَصَحَّةٌ لِلبَدَنِ، ومَرضاةٌ لِلرَّبِّ عز و جل ، وتَعَرُّضٌ للرَّحمَةِ ، وتَمَسُّكٌ

بأخلاقِ النَّبِيِّينَ .

شب‏زنده‏دارى مايه سلامت بدن و خشنودى پروردگار عز و جل و قرار گرفتن در

معرض رحمت خدا و چنگ زدن به اخلاق پيامبران است .

بحار الأنوار : 87 / 143 / 17 منتخب ميزان الحكمة : 330

مام صادق عليه ‏السلام :

صلاةُ الليلِ تُبَيِّضُ الوَجهَ ، وصلاةُ الليلِ تُطَيِّبُ‏الرِّيحَ ،وصلاةُ الليلِ تَجلِبُ الرِّزقَ .

نماز شب چهره را سفيد و نورانى مى‏كند ، نماز شب انسان را خوشبو مى‏كند ، نماز

شب روزى مى ‏آورد .

علل الشرائع : 363 / 1 منتخب ميزان الحكمة : 330

امام صادق عليه ‏السلام :

لا تَدَعْ قِيامَ الليلِ، فإنَّ المَغبونَ مَن‏غُبِنَ قِيامَ الليلِ .

شب زنده‏دارى را فرو مگذار ؛ زيرا بازَنده كسى است كه شب زنده‏ دارى را ببازد .

معاني الأخبار : 342 / 1 منتخب ميزان الحكمة : 330

امام صادق عليه ‏السلام :

طَلَبتُ نُورَ القَلبِ فوَجَدتُهُ في التَّفَكُّرِ والبُكاءِ ، وطَلَبتُ الجَوازَ علَى الصِّراطِ فوَجَدتُهُ

في الصَّدَقَةِ ، وطَلَبتُ نُورَ الوَجهِ فوَجَدتُهُ في صَلاةِ اللَّيلِ .

روشنايى دل را جوييدم و آن را در انديشيدن و گريستن يافتم و گذر از صراط را

جوييدم و آن را در صدقه دادن يافتم و نورانيّت چهره را جوييدم و آن را در نماز

شب يافتم .

مستدرك الوسائل : 12 / 173 / 13810 منتخب ميزان الحكمة : 572

قال رسول الله -صلى الله عليه وآله -

ذات يوم لاءبليس : كم اصدقاؤ كم من امتى يا ابليس ؟ قال الامير الجائر و الغنى

المتكبر والذى لايبالى من اين يكتسب و فيما ينفقه و العالم الذى صدق الامير على

جوره ، و التاجر الخائن ، والمحتكر، و الزانى و اكل الربا، و البخيل ، والذى لايبالى

من اين يجمع المال ، و قال النبى -صلى الله عليه وآله -كم اعداءك من امتى ؟

قال ستة عشر نفرا انت يا محمد انى ابغضل و العالم العامل بالعلم و حامل القرآن اذا

عمل بما فيه و المؤ ذن لله خمسة اوقات محب الفقراء و المساكين واليتامى ، و

ذوقلب رحيم ، والمتواضع للحق و شاب نشاء فى طاعة الله الذى يصلى بالليل

والناس بيام ، والذى يمسك نفسه عن الحرام ، و الذى ينصح فى الله (وفى راوية

يدعو للاخوان وليس فى قلبه شى ء) و الذى ابدا يكون على الوضوء،

وحسن الخلق ، و المصدق بما ضمن الله له ، و المحصنات المستورات و المستعد

للموت و صاحب السخاء

پيامبر اسلام (ص) از ابليس پرسيد: در ميان امت من دوستان تو چه كسانى

هستند؟ ابليس پاسخ داد:

فرمانرواى ظالم ، متكبر، آن كس كه باكى ندارد كه از چه راهى مال به دست آورد

و در چه راهى مصرف كند

دانشمندى كه بدكارى حاكم را تاءييد كند، تاجر خائن ، محتكر، زناكار، رباخوار،

بخيل ، و كسى كه باكى ندارد كه چگونه اموالش جمع وانباشته است

سپس ‍ پيامبر (ص) فرمود: چند نفر در ميان امت من دشمنان تو هستند؟ پاسخ

داد: شانزده كس كه اولشان تويى يا رسول الله ! دانشمندى كه به علمش عامل

است اهل قرآن كه به آن عمل كند، مؤ ذن اذان پنجگانه ، كسى كه دوستدار فقرا

و مساكين و يتيمان است آدم رحيم و مهربان ، شخص متواضع در برابر حق ،

جوانى كه اهل نماز شب باشد، كسى كه خود را از ارتكاب به حرام باز مى دارد،

كسى كه به خاطر خداوند ديگران را نصيحت كند، كسى كه همشيه درحال وضو

است ، و صاحب اخلاق خوب آدم ، تصديق كننده به وعده هاى خدا، زنان پاكدامن

و افرادى كه خودشان را براى مرگ آماده مى سازند، و آدم سخاوتمند.

(المواعظ العدديه ، ص 226).